Worden faculteiten en CvB afgeschaft?
Worden faculteiten en College van Bestuur afgeschaft en komt alle macht te liggen bij zelfsturende instituten? Dat is het meest verregaande scenario dat de commissie democratisering & decentraliseringDie commissie werd in navolging van de bezettingen van vorig jaar ingesteld om de bestuursstructuur van de UvA te verbeteren., die onderzoek doet naar de inrichting van de UvA, in haar concept-rapport schetst. Daarin schetst men vier modellen, variërend van een aantal verbeteringen in het huidige model tot een volledig zelforganiserende universiteit. ‘Dit is de uitkomst van wat we tot nu toe hebben gehoord,’ zegt commissievoorzitter Lisa Westerveld.
‘Ons rapport bestaat uit twee delen,’ zegt Westerveld. ‘We hebben allereerst een verslag gemaakt van alle input die we hebben gekregen.’ Bij die diagnose van de UvA zijn tevens een aantal ‘vrij voor de hand liggende oplossingen opgenomen,’ zegt Westerveld. ‘Zo hoorden we bijvoorbeeld dat het vaak niet goed gaat bij de overdrachten tussen medezeggenschapsraden. Daarvoor geven we tips. Het is allemaal geen hogere wiskunde.’
Het overige deel bestaat uit een schets van vier modellenBekijk hier de volledige schets in pdf. voor de universiteit van de toekomst. De bedoeling is dat die vier modellen aan de academische gemeenschap worden voorgelegd in een referendum, al sluit Westerveld ook niet uit dat er nog een model bijkomt. ‘De vier modellen zijn echter gebaseerd op wat we tot nu toe hebben gehoord. We willen nu vooral veel input op die vier modellen hebben, maar we staan er ook voor open als mensen zelf met een geheel ander model komen.’
Groen, geel, oranje en blauw
De vier modellen hebben allemaal een kleur meegekregen. De ‘zelforganiserende universiteit’ is groen, de ‘participatieve universiteit’ geel, de ‘duale universiteit’ oranje en de ‘bestaande universiteit’ blauw.
De blauwe bestaande universiteit gaat uit van het huidige model, met een paar kleine aanpassingen. Zo wordt van medezeggenschappers verwacht dat zij beter verantwoording afleggen, wordt er ‘een digitale tool of app ontwikkeld’ waarmee gemakkelijk de mening van studenten en medewerkers kan worden gepeild en worden er Kafka-brigades ingesteld die op zoek gaan naar overbodige regels.
De oranje duale universiteit versterkt de medezeggenschap, maar laat het laatste woord bij het college van bestuur liggen. ‘De bestuurder beschouwt de beslismacht als dienend aan de academische gemeenschap, dus vindt besluitvorming plaats in dialoog met de gemeenschap.’ Medezeggenschapsorganen krijgen in dit model meer macht, door invoering van het amendementrecht, versterking van initiatiefrecht en uitbreiding van informatie- en instemmingsrecht. Bovendien worden bestuurders als rectoren en decanen voortaan benoemd op voordracht van leden van academische of facultaire gemeenschap, in plaats van door een sollicitatiecommissie met leden vanuit de Raad van Toezicht of het College van Bestuur.
Waar de blauwe bestaande universiteit of de oranje duale universiteit nog grotendeels binnen de huidige wet- en regelgeving bereikt kunnen worden, is dat bij de gele participatieve universiteit en de groene zelfsturende universiteit niet het geval. ‘Wanneer de groene of gele variant uiteindelijk de voorkeur krijgt, moet een beroep worden gedaan op het experimenteerartikel uit de Wet op het hoger onderwijs en wetenschappelijk onderzoek,’ laat Westerveld weten. ‘Daar gaat waarschijnlijk wel een paar jaar overheen. Daar hebben UvA en HvA dankzij de pilot met flexstuderen inmiddels ervaring mee.’
Representatieve democratie
De gele participatieve universiteit kan het best worden vergeleken met een coöperatie waarbij de afdelingen de basis van de organisatie vormen. Studenten en medewerkers zijn daarin ‘in eerste en laatste instantie verantwoordelijk’ voor beslissingen op het gebied van onderwijs en onderzoek. Hun inspraak wordt vormgegeven in een representatieve democratie. Bestuurders bereiden, analoog aan wethouders van een gemeente, besluiten voor en voeren ze uit, terwijl representatieve raden, analoog aan een gemeenteraad, de besluiten nemen en de bestuurders controleren.
De basis van de organisatie zijn in dit systeem zoals gezegd afdelingen. Tezamen vormen zij faculteiten en die vormen de universiteit. Zij hebben allemaal een klein bestuur met daarin twee student-leden. Bestuurders worden benoemd en ontslagen door respectievelijk afdelingsraden, faculteitsraden en de universiteitsraad. De Raad van Toezicht verliest bovendien haar rol bij benoemingen.
Weg met faculteiten en het CvB
De meest verregaande variant is de groene zelforganiserende universiteit, een federatie van zelforganiserende groepen van medewerkers en studenten. In die groepen komen bachelor- en masteropleidingen rond één onderwerp samen met onderzoeksprogramma’s van een bepaald wetenschapsgebied. Elke groep heeft een eigen budget en de groep beslist zelf hoe ze zichzelf bestuurt. Bij belangrijke beslissingen is het de bedoeling dat de hele groep wordt betrokken en niet enkel representanten of bestuurders.
Wat er op centraal niveau overblijft van de UvA is in dit systeem bewust in het midden gelaten, zegt Westerveld. ‘In dit model ligt het primaat echt bij de afdelingen. Aan hen is het om te bepalen wat ze handig vinden om centraal te regelen en wat niet.’ Om niet in totale anarchie te vervallen is het wel een absolute voorwaarde om periodiek een collectieve ambitie vast te stellen en om elkaar daar op aan te spreken, stelt Westerveld. ‘Maar of dat door een centrale raad of door alle afdelingsraden gezamenlijk moet gebeuren, hebben we met opzet in het midden gelaten.’
Referendum
De commissie hoopt dat de vier modellen tot veel debat en reacties leiden, die het vervolgens zal meenemen in haar eindrapport. Over dat eindrapport wordt een referendum georganiseerd. ‘We zitten een beetje met dat referendum in onze maag,’ zegt Westerveld. ‘In ons mandaat staat dat er een schriftelijke stemming moet komen en dat het CvB zich aan de uitslag daarvan committeert, maar ik weet niet of dat de beste manier is om over de modellen te praten.’ Volgens Westerveld is een referendum niet alleen lastig te organiseren, ze vreest ook een lage opkomst. ‘Dat is bij verkiezingen aan de UvA altijd zo. En we kunnen bovendien niet van alle UvA’ers kunnen vragen om zich helemaal te verdiepen in ons eindrapport en de vier modellen.’
‘We hebben ook gekeken naar een groot congres, zoals politieke partijen dat organiseren, maar ons mandaat staat het niet toe om daar beslissingen te nemen omdat die niet schriftelijk zijn en mensen er geen stemgeheim hebben,’ vertelt Westerveld. ‘Dus als mensen nog goede ideeën hebben over de stemming, staan we ook daar voor open.’
