‘We moeten minder naïef zijn: mensen nemen geen evenwichtige belissingen’
In hoeverre ervaren we fysieke reacties bij politieke thema’s? UvA-politicoloog Gijs Schumacher (35) deed twee jaar lang onderzoek naar ‘onderbuikgevoelens’. Deze maand presenteert hij de eerste resultaten. ‘Zelfs mensen die politiek onzin vonden, liepen op foto’s van Wilders te zweten.’
Het grootste misverstand: dat je emotionele en rationele overwegingen zou kunnen onderscheiden. Dat zegt Gijs Schumacher (35), universitair docent politicologie aan de UvA. ‘Neurologisch gezien bestaat dat verschil helemaal niet.’ Als voorbeeld noemt hij de PVV-stemmers. ‘Het idee dat zij alleen stemmen “uit emotie” is dus grote lariekoek.’
Met zijn collega’s Bert Bakker (communicatie) en Matthijs Rooduijn (sociologie) deed Schumacher twee jaar lang onderzoek naar ‘onderbuikgevoelens’: onze fysieke reacties op politieke thema’s. Schumacher stelt dat deze reacties – de hoogte van de hartslag, de activiteit van frons- en lachspieren en vochtafgifte van de vingertoppen – onze rationele overwegingen kunnen beïnvloeden, bijvoorbeeld bij het kijken naar reclame- en politieke filmpjes.
De onderzoekers werkten samen met de Nederlandse Organisatie voor Wetenschappelijk Onderzoek en NTR-wetenschapsprogramma De kennis van nu. Ze deden experimenten op verschillende locaties in Nederland: in het lab, op Lowlands, bij het Nederlands Instituut voor Beeld en Geluid, bij motorrace TT Assen, op de Tilburgse kermis en op de EO Jongerendag. Het belangrijkste doel: emoties van bezoekers meten. ‘In totaal hebben we vierhonderd proefpersonen verzameld, een supergrote dataset voor dit type gegevens. Dat maakt de resultaten sterk.’
Hoe zagen de experimenten eruit?
‘In ons mobiele lab hebben we de fysiologische reacties gemeten bij het kijken naar “neutrale” of “negatieve” plaatjes – denk aan een lepel, of een pistool. Ook maten we de reacties bij het kijken naar foto’s van politici en bij het zien van filmpjes over politieke thema’s, bijvoorbeeld over klimaatverandering, of immigratie. De proefpersonen moesten ook vragenlijsten invullen over hun politieke voorkeur.’
Wat waren de meest opvallende bevindingen?
‘Bij het experiment met de plaatjes bleek dat mensen met een rechtse politieke voorkeur een heftiger reactie vertoonden op negatieve plaatjes – althans, daar vonden we een beetje bewijs voor. Bij de politieke filmpjes bleek dat mensen die het níet eens waren met de inhoudelijke boodschap meer gingen zweten en fronsen. Dat betekent dat “incongruentie”– iets klopt niet bij wat je vindt – negatieve emoties oproept. Opvallend was dat dit alleen gebeurde bij filmpjes over immigratie, een “heet” thema. Waarom dat zo is, dat willen we nog uitzoeken.’
Wat kunnen we met de resultaten?
‘Het laat zien hoe mensen informatie verwerken in de politieke arena. Je denkt: we houden een debat met voor- en tegenargumenten, en iedereen maakt netjes een eerlijke afweging. Maar dat is niet hoe mensen werken: ze hebben al lang besloten wat ze goed en slecht vinden en zoeken daar bevestiging voor, zo laten de primaire emoties zien. Zelfs mensen die politiek onzin zeiden te vinden, liepen op foto’s van Wilders te zweten. We maken geen evenwichtige, rationele afwegingen, en we zouden daar minder naïef in kunnen zijn.’
Wat vond je het leukst aan het onderzoek?
‘Als sociaalwetenschapper doe je vaak survey-onderzoek. Het was leuk om op locaties te werken en respondenten te ontmoeten. We kregen veel positieve reacties, het is leuk dat het onderzoek iets losmaakt.’
En wat was ingewikkeld?
‘We hebben enorm veel data verzameld op verschillende locaties, dus in de analyse zit veel ruis. Zeker bij fysiologische metingen kan alles tot vertekening leiden: een hoofdbeweging, een hogere temperatuur, een paar biertjes. Maar dit veldwerk zorgt ook voor rijkere data, dat is leuk.’
Meer weten? Bekijk de uitzending van NTR-programma De kennis van nu over dit onderwerp.
