Kunnen we wel zonder Elsevier?
Elsevier, de grootste uitgever van wetenschappelijke tijdschriften, is in conflict met de universiteiten. Komen de partijen er niet uit, dan heeft de UvA geen toegang meer tot Elseviertitels. Gelukkig zijn er alternatieven.
Ze zijn een van de levensaders van de universiteit: wetenschappelijke artikelen. Toch vroegen de Nederlandse universiteiten deze zomer hun medewerkers of ze bereid zijn uitgever Elsevier te boycotten. Voor de UvA zou dat betekenen dat ongeveer tachtig medewerkers die, naast hun reguliere wetenschappelijke werk, onbezoldigd redactiewerk doen voor een van de 2200 Elseviertijdschriften, dat werk zouden neerleggen.
De reden? De universiteiten onderhandelen met de uitgeverij over een nieuw jaarabonnement en ze komen er niet uit. De VSNU wil dat Elsevierartikelen voor iedereen gratis te lezen zullen zijn, volgens de principes van open access. Elsevier zegt niet tegen dat principe te zijn, maar is terughoudender, omdat een overgang naar open access het concern veel geld zou kunnen kosten.
Gerard Meijer, collegevoorzitter van de Radboud Universiteit en onderhandelaar namens de VSNU vatte van de zomer samen hoe een eventuele bohycot eruit zou zien: ‘Eerst vragen we redacteuren om hun functie neer te leggen. Daarna vragen we onderzoekers te overwegen te stoppen met het reviewen voor Elseviertijdschriften, en vervolgens vragen we ze ook geen onderzoek meer te publiceren in die tijdschriften.’
‘Eigenlijk mogen we het geen boycot noemen, het is meer een exit strategie,’ voegde Maria Heijne daaraan toe. Heijne is directeur van de universiteitsbibliotheek van de UvA en de HvA, en bij de onderhandelingen met Elsevier betrokken.
Open access is al langer het ideaal van de Nederlandse universiteiten. Waarom wordt er dan nu ineens zulk hoog spel gespeeld? ‘Al tien jaar proberen we om Elsevier open access te laten publiceren,’ zegt Heijne. ‘Vorig jaar kwamen we er ook niet uit. Toen hebben we het abonnement toch met een jaar verlengd, maar dat gaan we dit jaar niet meer doen,’ bezweert ze, ‘omdat we willen laten zien we dat het echt menens is.’
De stevige taal van Heijne en Meijer komt voor een deel ook omdat ze rugdekking krijgen van het kabinet. Staatssecretaris Sander Dekker van Onderwijs schreef vorig jaar in een brief aan de Tweede Kamer dat binnen tien jaar al het wetenschappelijk onderzoek waar de overheid aan meebetaalt openbaar toegankelijk moet worden. In de brief kiest Dekker voor open access omdat dit bijdraagt ‘aan de verspreiding van kennis, de vooruitgang in wetenschap, de bevordering van innovatie en het oplossen van maatschappelijke vraagstukken'.
Met andere woorden: alle Nederlanders moeten de artikelen kunnen lezen van de onderzoeken die met belastinggeld zijn gefinancierd. Daartoe moet de manier waarop wetenschappelijke uitgeverijen worden gefinancierdDe UvA is per jaar 4 miljoen euro kwijt aan licenties. In Nederland wordt er totaal 37 miljoen euro betaald aan tijdschriftlicenties. Het gaat daarbij om het totaal dat betaald wordt aan ongeveer duizend uitgeverijen. op de schop. Als het aan de staatssecretaris ligt betaalt alleen nog maar de auteur voor publicatie en krijgt iedereen het artikel vervolgens gratis te lezen.
Nu betalen universiteiten vaak nog dubbel, en dat terwijl ze ook nog eens zelf bijna al het werk moeten doen. ‘Universiteiten betalen de wetenschappers die de stukken schrijven. Ze moeten betalen om te mogen publiceren en vervolgens betalen ze ook nog abonnementsgeld aan Elsevier om die artikelen te mogen lezen,’ zegt Jan Pieter van der Schaar, theoretisch-natuurkundige aan de UvA.
Allemaal leuk en aardig, die steun van de staatssecretaris, maar zolang Elsevier voet bij stuk houdt kunnen de universiteiten geen kant op. Ze zullen er samen uit moeten komen, of afscheid moeten nemen van Elsevier. Vandaar dat de VSNU met een boycot schermde. Mochten de univeristeiten geen nieuw jaarabonnement met Elsevier afsluiten, dan zouden de redacteuren uit Nederland daarop hun werk kunnen neerleggen. Zou Elsevier hierdoor op andere gedachten kunnen worden gebracht?
Volgens Elsevier werken er bij de 2.200 wetenschappelijke tijdschriften van haar uitgeverij in totaal 17,5 duizend redacteuren. Daarvan zouden er maar zo'n 835 aan Nederlandse universiteiten zijn verbonden. En lang niet al die redacteuren zouden bereid zijn hun werk neer te leggen, blijkt uit een rondgang van Nederlandse universiteitsbladen. Het is dus nog maar zeer de vraag of er echt tot een boycot zou kunnen worden overgegaan.
Sinds september zitten de partijen weer om de tafel. Als ze er voor oudejaarsdag niet uitkomen, dan zit de UvA zonder Elsevier. Gelukkig zijn er alternatieven. Welke dat zijn kun je lezen door op deze link te klikken.
